Platform Militaire Historie Ede
De gemeente Ede kent een groot aantal oorlogsmonumenten die herinneren aan bepaalde gebeurtenissen in de jaren 1940 - 1945. Vrijwel altijd waren deze monumenten het resultaat van een initiatief vanuit inwoners zelf.
We zien allerlei vormen en uitvoeringen:
Gedenkstenen en plaquettesWe vinden gedenkstenen en plaquettes door de hele gemeente heen, zoals in de toren van de Oude Kerk, in het Station Ede-Wageningen, in de gevel van herberg de Zuid Ginkel, bij het openluchttheater, bij de ENKA en in het Bart van Elst plantsoen.
Klik op de foto voor een vergroting
Met 'echte' monumenten bedoelen we bijvoorbeeld het Airborne monument, het monument voor de broers van Steenbergen in Bennekom, het monument aan de Kerkhoflaan in Lunteren, de monumenten aan de Dorpsstraat in Otterlo, het monument voor de bevrijding van de Veluwe in Harskamp, de Gedenkzuil bij het Mausoleum en het monument bij Planken Wambuis.
Klik op de foto voor een vergroting
Informatiepanelen geven in tekst en beeld uitgebreidere informatie over de gebeurtenissen ter plaatse. Deze staan tussen Wekerom en de Valk en in de Kraats (neergestorte vliegtuigen) en op de begraafplaats in Ede.
Klik op de foto voor een vergroting
Bijzondere monumenten
Bijzondere monumenten zijn de Shermantank bij het Pannenkoekenhuis de Langenberg en de Maple Leafs in de bestrating van het Bevrijdingsplein bij het Oude Postkantoor.
Klik op de foto voor een vergroting
50 jaar bevrijding
In 1995 werd er in Ede een centraal monument onthuld ter herinnering aan de bevrijding, toen 50 jaar geleden. Dit werd al gauw bekend als 'de Piramide'. Deze stond eerst op het Burgemeester van Dijke plein, maar is inmiddels verplaatst naar de hoek Arnhemseweg - Vossenakker. Alle buitendorpen kregen een hiervan afgeleide eigen gedenksteen, met gegevens over de bevrijding van het eigen dorp. Deze gedenkstenen zien er allemaal hetzelfde uit.
Klik op de foto voor een vergroting
Luisterstenen
Als onderdeel van de nationale Liberation Route werden in de gemeente Ede vijf luisterstenen geplaatst. Naast wat foto's een korte toelichtende tekst staat er op deze stenen een telefoonnummer. Wanneer dit wordt gebeld, hoort men in de vorm van een hoorspel een stuk oorlogsgeschiedenis van die plaats. Deze stenen liggen in Otterlo, aan de Parkweg, op de Ginkelse Heide, aan de Heidebloemallee en bij Deelen.
Klik op de foto voor een vergroting
De jongste monumenten zijn de bevrijdingssteen in Otterlo, het monument ter herinnering aan het bombardement op Ede aan de Parkweg en het Joods Monument aan de Vossenakker.
Klik op de foto voor een vergroting
MausoleumHet meest belangrijke en unieke monument in Ede is het Mausoleum op de Paasberg. In dit graf- en verzetsmonument rusten 29 van de 44 daar genoemde en herdachte Edese verzetstrijders.
Klik op de foto voor een vergroting
Een aparte categorie vormen de oorlogsgraven. Hier wordt het leed van de oorlog direct zichtbaar: een naam, een graf. Herkenbare oorlogsgraven zijn er op de begraafplaatsen in Otterlo, in Lunteren en in Ede. Netjes bijgehouden namens de Oorlogsgravenstichting zien we hier de witte stenen van omgekomen militairen. Minder zichtbaar maar zeker zo ingrijpend zijn de grafstenen van hen die bij bombardementen en andere oorlogshandelingen zijn omgekomen. Kinderen soms nog maar. Hele gezinnen . . . Ook het mausoleum behoort in wezen tot de categorie oorlogsgraven, want hierin zijn daadwerkelijk oorlogsslachtoffers bijgezet.
Klik op de foto voor een vergroting
In Lunteren op de Goudsberg staat een grote muur, welke in de jaren '30 en '40 centraal stond tijdens de grote landelijke bijeenkomsten van de NSB (Nationaal Socialistische beweging). Mussert hield hier zijn redevoeringen. Hoewel dit getuigt van de zwarte kant van de oorlogsjaren, kan ook dit als een monument en waarschuwing voor de toekomst worden beschouwd.
Klik op de foto voor een vergroting
Lunteren Muur van Mussert
In 1985 startte de stichting Februari 1941 het project 'Adopteer een Monument'. De bedoeling hiervan is dat scholen zich verbonden gaan voelen met een oorlogsmonument uit hun directe omgeving. Zij verdiepen zich in de historie en nemen actief deel aan de herdenking bij het monument. Het daadwerkelijk schoonmaken en onderhouden van het monument is niet de bedoeling, omdat door enthousiast maar ondeskundig boen- en schrobwerk er schade aan het monument kan worden toegebracht.
Inmiddels is dit initiatief overgedragen aan het Nationaal Comité 4 en 5 mei, dat nu de scholen hierbij ondersteunt en van lesmateriaal voorziet.
In de gemeente Ede worden sinds 1987 bij tourbeurt het Mausoleum en het Airborne monument door Edese basisscholen en het Marnixcollege geadopteerd.
Vanaf 2009 wordt het monument ter herinnering aan het bombardement op de Parkweg geadopteerd door drie scholen: De Zuiderpoort, de Oranje Nassau school en de Koepelschool. Elk van deze scholen was in 1944 betrokken bij het bombardement: Als verzamelplaats van de omgekomen slachtoffers, als noodziekenhuis of als opvangplaats voor de dakloos geraakte inwoners.
Ook in de buitendorpen zijn de basisscholen nauw betrokken bij 'hun' monumenten. Zoals De Zaaier en De Roekel in Harskamp, de Julianaschool en de Calvijnschool in Ederveen en de Kraatsschool in Bennekom.